قاعده اقدام

دکتر مرتضی واحدی پور

وکیل پایه یک دادگستری

به زبان ساده، مراد از قاعده اقدام آن است که اگر کسی اقدامی انجام دهد که موجب ورود زیان به خودش شود، کسی مسئول نیست. به زبانی ساده تر می توان گفت که مصداق بارز قاعده اقدام، این ضرب المثل معروف است که می گوید: «خود کرده را تدبیر نیست». قاعده اقدام در علم حقوق، خصوصاً درباب رابطه سببیّت کاربرد فراوان دارد. در مقوله جبران خسارات، دادگاه زمانی خواهد توانست مدعیٌ علیه را محکوم به جبران خسارت کند که اقدام او سبب ایجاد خسارت به مدعی شده باشد. بنابراین، هر گاه اقدامِ خودِ مدعی سبب وقوع خسارت شده باشد، هر چند مدعیٌ علیه نیز در صحنه حضور داشته باشد، نمی توان او را محکوم به جبران خسارت نمود. به عنوان مثال، هر گاه شخصی دیگری را پرت کرده و او  به زمین افتد و صدمه ببیند، پرت کننده مکلف به جبران خسارت (دیه) اوست. اما اگر کسی خودش را از جایی پرت کند، بدون اینکه عامل دیگری او را به این اقدام وا داشته باشد، کسی مسئول نیست و خسارت وارده به او، از کیسه خودش خواهد بود. زیرا، سبب خسارت خودش بوده و در این صورت ادعای او مطابق قاعده اقدام محکوم به رد خواهد بود.

نمونه بارز قاعده اقدام که حدّ اعلای این قاعده محسوب می شود، خودکشی است. در قوانین کیفری کشور ما برخلاف بعضی از کشورهای اروپایی، سبب خودکشی دیگری شدن جرم نیست. بدین معنا که اگر شخصی با تحریک دیگری اقدام به خودکشی کرده باشد، خودش اقدام به نابودی خود کرده و کسی مسئول نیست. البته تحریک و ترغیب افراد به خودکشی از طریق رسانه های جمعی جرم تلقی و مستوجب مجازات خواهد بود.

در حقوق کشورهای اروپایی، قاعده رضایت زیان دیده و پذیرش خطر، مشابهت زیادی به قاعده اقدام دارد. در دادرسی های حقوقی کشورهای اروپایی، این قاعده یک دفاع تمام عیار تلقی و عامل زیان با استناد به آن، به کلی از مسئولیت معاف می شود.

قانون مدنی ایران در ماده 436 در باب اقدام به خرید مال معیوب اشعار می دارد؛ «اگر بایع از عیوب مبیع تبری کرده باشد به اینکه عهده عیوب را از خود سلب کرده یا با تمام عیوب بفروشد مشتری در صورت ظهور عیب حق رجوع به بایع نخواهد داشت و اگر بایع از عیب خاصی تبری کرده باشد فقط نسبت به همان عیب حق مراجعه ندارد». با این وصف، سقوط خیار عیب مشتری (خریدار) در فرض تبری بایع (فروشنده) به خاطر اقدام خودِ مشتری است، چرا که خیار عیب به جهت آن است که مشتری از مبیعِ معیوب متضرر نگردد و لذا قانونگذار از او حمایت کرده است. اما شخصی که با فرض تبری بایع اقدام به بیع می کند، درست است که ضرر می بیند، ولی ضرری است که خود بر آن اقدام کرده و خطر آن را پذیرفته است. در نتیجه، قانون از او حمایت نخواهد کرد.

شما کاربر محترم می توانید در صورت نیاز به مشاوره اعم از حقوقی یا کیفری سوال خود را مطرح نموده و از همین وبلاگ جواب خود را دریافت نمایید. // همچنین در صورت لزوم یا تمایل می توانید مشاوره حضوری دریافت نمایید به آدرس: استان گیلان- شهرستان فومن- میدان آناهیتا- ابتدای خیابان شهدا- برج آوین- طبقه سوم- شماره تماس: 01334739252      

با تشکر: شمسی پور