قرابت

دکتر مرتضی واحدی پور

وکیل پایه یک دادگستری

قرابت یا خویشاوندی عبارت از روابط و پیوند هایی است که بین عده ای از افراد جامعه با یکدیگر برقرار است. قرابت را بعضاً در لفظِ فامیل، خویشان، خویشاوندان، اَقربا و بستگان نیز استعمال می کنند.

نخستین واحد اجتماع پس از فرد، خانواده می باشد که مجموعه ای متشکل از اشخاص حقیقی است و هر یک از این اشخاص از طریق رابطه ای تحت عنوان قرابت با یکدیگر پیوند و نزدیکی دارند.

قرابت و خویشاوندی، صرف نظر از آثار بسیار مهم و قابل توجهی که در مباحث اجتماعی و جامعه شناسی دارد، نقش ویژه ای در نظام حقوقی ایفا می کند. سیستم خویشاوندی، اشخاص متفاوت و متعددی را از طریق تعریفِ تکالیف و وظایف قانونی به یکدیگر مرتبط می کند. در نظام خویشاوندی، هر فرد در قبالِ دیگران مجموعه ای از حقوق و تکالیف را داراست که از جمله آن می توان به مواردی مانند توراث (ارث بردن از یکدیگر)، انفاق، حضانت و ولایت را نام برد که هر یک تابع اصول خاصی است.

در نظام حقوقی ایران پیوند های خانوادگی ناشی از دو منبع اصلی نَسَب (خون) و سَبَب (ازدواج) است. بر این اساس باید گفت که در مقوله قرابت، زن و شوهر ارکان اصلی قرابت محسوب می شوند که قرابت این دو سببی است. از طرفی، نسب نیز منبع دیگر قرابت است و شاملِ کسانی است که از نسلِ یکدیگر باشند. مانند پدر، فرزند و نوه که به نسلِ واحد ختم می شوند، یا دو برادر که از یک پدر هستند. پیوند این دسته از خویشاوندان، نسبی یا خونی است. همچنین شخص با خویشاوندان همسر خود قرابت دارد که منشأ آن به جای رابطه خونی، ازدواج (سبب) است و به همین جهت آن را در فقه، قرابت ناشی از مصاهرت (داماد شدن) نامیده اند. قانون مدنی در بحث قرابت در ماده 1031 تصریح می کند: «قرابت بر دو قسم است قرابت نسبی و قرابت سببی». در کنار این دو منبع اصلی، قانون مدنی به پیروی از فقه، از منبع دیگری نیز نام می برد که قرابت «رضاعی» یا «قرابت حاصل از شیر خوارگی» نامیده می شود و به استناد ماده 1046 قانون مدنی، تنها از جهت ایجاد حرمت در نکاح (ممنوعیت ازدواج) در حکم قرابت نسبی است.

قرابت نسبی به تصریح ماده 1032 قانون مدنی در سه طبقه و به ترتیب ذیل مشخص گردیده است:

طبقه اول- پدر و مادر و اولاد و اولادِ اولاد.

طبقه دوم- اجداد و برادر و خواهر و اولادِ آنها.   

طبقه سوم- عمو و عمه و دایی و خاله و اولادِ آنها.

در هر یک از طبقات فوق درجات نزدیک و دور قرابت نسبی به عده نسل ها در آن طبقه معین می گردد. مثلاً در طبقة اول قرابتِ پدر و مادر با اولاد در درجه اول و نسبتِ با اولادِ اولاد در درجه دوم خواهد بود و همچنین در طبقه دوم قرابتِ برادر و خواهر و جد و جده در درجه اول از طبقه دوم و اولادِ برادر و خواهر و جدِ پدر در درجه دوم از طبقه دوم خواهد بود و در طبقه سوم قرابتِ عمو و دایی و عمه و خاله در درجه اول از طبقه سوم و درجه اولادِ آنها در درجه دوم از آن طبقه است.

بستگانِ زن، خویشاوندانِ سببیِ مرد و بستگانِ مرد، خویشاوندانِ سببیِ زن محسوب می شوند. بدین ترتیب، هرکس در هر خط و به هر درجه که با یک نفر قرابت نسبی داشته باشد در همان خط و به همان درجه قرابت سببی با زوج یا زوجه او خواهد داشت. بنابراین پدر و مادر زن یک مرد اقربای درجه اول آن مرد و برادر و خواهر شوهر یک زن اقربای سببی درجه دوم آن خواهند بود.

غیر از دو نوع قرابتی که فوقاً شرح آن رفت، نوع دیگری از قرابت وجود دارد که از آن به قرابت رضاعی یا قرابتِ حاصل از شیرخوارگی یاد می شود. همانگونه که قبلاً اشاره شد، این نوع قرابت فقط از حیث ممنوعیت ازدواج در حکم قرابت نسبی می باشد. به عنوان مثال، برادر و خواهرِ رضاعی که از یک مادر شیر خورده اند هیچگاه نمی توانند با یکدیگر ازدواج کنند. لیکن در بحث توراث، انفاق، حضانت و ... خویشاوندانِ رضاعی تکلیفی نسبت به یکدیگر ندارند.

قرابت رضاعی با جمع پنج شرط حاصل می شود و با فقدان هر یک، چنین قرابتی ایجاد نمی شود. این پنج شرط عبارتند از:

1- شیر زن از حمل مشروع حاصل شده باشد. 2- شیر مستقیماً از پستان مکیده شده باشد. 3- طفل لااقل یک شبانه روز و یا 15 دفعه متوالی شیر کامل خورده باشد، بدون اینکه غذای دیگر یا شیر زن دیگر را بخورد.  4- شیر خوردن طفل قبل از تمام شدن دو سال از تولد او باشد.  5- مقدار شیری که طفل خورده است از یک زن و از یک شوهر باشد. در حقوق خانواده بحث دیگری که ممکن است در مقوله قرابت قابل بررسی باشد بحث فرزند خواندگی است که بررسی آن را به مجال دیگری محول می کنیم.

شما کاربر محترم می توانید در صورت نیاز به مشاوره اعم از حقوقی یا کیفری سوال خود را مطرح نموده و از همین وبلاگ جواب خود را دریافت نمایید. // همچنین در صورت لزوم یا تمایل می توانید مشاوره حضوری دریافت نمایید به آدرس: استان گیلان- شهرستان فومن- میدان آناهیتا- ابتدای خیابان شهدا- برج آوین- طبقه سوم- شماره تماس: 01334739252      

با تشکر: شمسی پور