مجازات

مرتضی واحدی ­پور- وکیل پایه یک دادگستری

مجازات

مجازات (Punishment) در لغت به معنای پاداش دادن، جزا دادن و کیفر آمده است و در اصطلاح، به تحمل عملی رنج آور اطلاق می شود که نتیجۀ نقض قانون است.

مجازات به تنبیهات و جریمه هایی اشاره دارد که از سوی مقنن در قالب قانون تصویب و سپس توسط مقامات قضایی برای افرادی در نظر گرفته می شود که قانون را نقض کرده و مرتکب جرم می شوند. از این حیث، نقض قانون (جرم) و پاسخ به آن (مجازات) به مانند دو روی یک سکه اند؛ مادامی که جرمی به وقوع نپیوندد، مجازاتی در کار نخواهد بود. در مقابل مجازات برای اشخاصی است که مرتکب جرم می شوند، نه اشخاصی که قانون را محترم می شمارند. نتیجۀ این سخن آن نیست که روی سخن مقنن فقط با مجرمین و ناقضان قانون باشد بلکه، مخاطب مقنن همگانند؛ از آن روی که اگر شخص مرتکب جرم شده باشد جزای او مجازاتی است که از قبل معین شده است و اگر مجرم نیست، به او گوشزد می کند که ارتکاب جرم در آینده چه پیامدی برایش خواهد داشت.

مجازات، انواع مختلف دارد که بر حسب نوع جرم، شدت و ضعف جرم، میزان آثار سوء جرم، حالت بازدارندگی فردی و اجتماعی و مواردی از این قبیل تعیین می شود. در یک دسته بندی کلی، مجازات را می توان به مجازات های سالب حیاط، مانند اعدام، مجازات های بدنی، مانند شلاق، مجازات های سالب آزادی، مانند حبس، مجازات های محدودکنندۀ آزادی، مانند تبعید، مجازات های محروم کننده از حق، مانند انواع محرومیت ها و ممنوعیت ها، مجازات های مالی، مانند جزای نقدی، مجازات های سالب حیثیت، مانند انتشار مشخصات مجرم از رسانه ها و نیز مجازات های قصاص، مانند قصاص عضوی از بدن در مقابل عضو مشابه.

در کشور ما قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 در ماده 14، مجازات ها را به چهار قسم تقسیم کرده است؛ حد، قصاص، دیه و تعزیر. مطابق ماده 15 قانون اخیرالذکر حد، مجازاتی است که موجب، نوع، میزان و کیفیت اجرای آن در شرع مقدس تعیین شده است. مانند حد قذف (نسبت دادن زنا یا لواط به شخص دیگر) که مجازات آن مطابق ماده 250 همان قانون، 80 ضربه شلاق است. همچنین، قصاص مجازات اصلی جنایات عمدی بر نفس، اعضاء و منافع انسان است که به شرح و تفصیل مندرج در قانون اعمال می شود. (ماده 16 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392) مانند قصاص نفس در قتل عمدی موضوع ماده 381 قانون اخیرالذکر. دیه نیز مطابق ماده 17 این قانون، مالی است که در شرع مقدس برای ایراد جنایت غیر عمدی بر نفس، اعضاء و منافع و یا جنایات عمدی در مواردی که به جهتی قصاص ندارد به موجب قانون مقرر می شود. مانند دیه مذکور در ماده 616 قانون مورد اشاره که مربوط به میزان دیه دندانهای بیست و هشت گانه و یک دیۀ کامل است. در ادامۀ ماده 18 قانون مجازات اسلامی، مجازات تعزیری را اینگونه بیان داشته که تعزیر مجازاتی است که مشمول عنوان حد، قصاص یا دیه نیست و به موجب قانون در موارد ارتکاب محرمات شرعی یا نقض مقررات حکومتی تعیین و اعمال می گردد. نوع، مقدار، کیفیت اجرا و مقررات مربوط به تخفیف، تعلیق، سقوط و سایر احکام تعزیر، به موجب قانون تعیین می شود. سپس در ادامه و در ماده 19 این قانون، مجازات های تعزیری به هشت درجه، از اشد به اخف دسته بندی شده اند. به عنوان نمونه، حبسِ درجه یک، شامل حبس های بیش از 25 سال و حبس درجه هشت، از یک روز تا سه ماه است و یا جزای نقدیِ درجه یک، بیش از یک میلیارد ریال و درجه هشت، از یک ریال تا ده میلیون ریال را شامل می شود. همچنین درجات یک تا پنج فاقد مجازات شلاق بوده و این مجازات تنها در درجات شش به بعد دیده می شود. از این رو شلاقِ درجه شش، از سی و یک ضربه تا هفتاد و چهار ضربه و تا نود و نه ضربه در جرائم منافی عفت (مانند رابطه نامشروع) و از یک ضربه تا ده ضربه در درجه هشت تعیین شده است. همچنین در این درجاتِ هشت گانۀ مجازات، مواردی مانند مصادره اموال، انحلال شخص حقوقی، انفصال از خدمات دولتی و عمومی، محرومیت ها و ممنوعیت ها و انتشار حکم قطعی در رسانه ها نیز وجود دارد که بر حسب جرمِ ارتکابی و تطبیق آن با یکی از درجات مذکور، با نظر دادگاه مقرر می شود. نکته قابل توجه اینکه، تا قبل از قانون مجازات اسلامی مصوب 1392، در قوانین کیفری کشور ما چه قبل و چه بعد از انقلاب، هیچگاه درجه بندی مجازات سابقه نداشته است بلکه، این نوآوری مربوط به قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 بوده که از قوانین کیفری فرانسه اقتباص شده است. هرچند انتقاداتی نیز در پی آن آمده است. مواردی که شرح آن در بالا رفت، مجازات اصلی می باشد. در کنار مجازات اصلی، مجازات تکمیلی یا تتمیمی و همچنین مجازات تبعی نیز وجود دارد که شرح و توضیح آن را به مجالی دیگر وا میگذاریم و تنها به این توضیح مختصر اشاره می کنیم که منظور از مجازات تکمیلی یا تتمیمی، مجازاتی است که با در نظر گرفتن شرایط مقرر، قاضی می تواند علاوه بر مجازات اصلی، مجرم را در صورتی که مرتکب حد، قصاص یا مجازات تعزیری درجه یک تا شش شده باشد، متناسب با جرم ارتکابی و خصوصیات مجرم به یک یا چند مورد از مجازات های تکمیلی یا تتمیمی محکوم کند. (ماده 23 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392) اقامت اجباری در محل معین، منع از اقامت در محل یا محل های معین، منع از اشتغال به شغل، حرفه یا کار معین و غیره از جمله این مجازات ها است. همچنین مجازات تبعی، مجازاتی است که توسط دادگاه مقرر نمی شود بلکه، به تبعِ حکمِ محکومیت لحاظ شده و در مواعد مقرر، مجرم را از حقوق اجتماعیِ مندرج در قانون محروم می کند. (ماده 25 قانون اخیرالذکر)

شما کاربر محترم می توانید در صورت نیاز به مشاوره اعم از حقوقی یا کیفری سوال خود را مطرح نموده و از همین وبلاگ جواب خود را دریافت نمایید. // یا در صورت لزوم یا تمایل می توانید مشاوره حضوری دریافت نمایید به آدرس: استان گیلان- شهرستان فومن- خیابان امام- خیابان شورا- ساختمان الماس- طبقه دوم. شماره تماس: 01334739252  با تشکر: یوسف پناه